Weerbaarheidstraining en seksuele voorlichting voor jongeren met een verstandelijke beperking

Ik houd van het werken met mensen en in het bijzonder van het ondersteunen van kwetsbare mensen

Wat trekt jou zo aan in de zorg? ‘Voordat ik 12 jaar geleden als CAT aan het werk ging, werkte ik als ambulant begeleider op een locatie voor cliënten met een auditieve beperking. Daarvoor werkte ik op medisch kinderdagverblijf en een KDC voor kinderen met een verstandelijke beperking. Ik houd van het werken met mensen en in het bijzonder van het ondersteunen van kwetsbare mensen. Ik houd van een uitdaging. Zo lag mijn interesse binnen het kinderdagverblijf vooral bij kinderen die het meest kwetsbaar waren. Ik kan in mijn werk mijn creativiteit kwijt, zeker in mijn huidige rol.’

‘Ik zorg graag. Daar ben ik me van bewust. Daarbij is het een valkuil om teveel in de ‘zorgstand’ te gaan staan. Bij mensen met een verstandelijke beperking is het heel belangrijk om dat niet te doen. Zowel voor kinderen als volwassenen geldt dat, hoe meer je zorgt en overneemt, hoe meer zij zich afhankelijk opstellen. Het is heel mooi om te zien hoe iemand in zijn kracht komt te staan als je juist dat stapje achteruit doet. Ze hebben zoveel mogelijkheden, maar moeten wel de kans krijgen om die ook tot ontwikkeling te brengen.’

Je wil graag dat het goed gaat met je kind en wil hem of haar het liefst beschermen

Zie je daarin ook wel eens dat ouders te bezorgd zijn? ‘Ik denk dat dat heel logisch is voor een ouder. Je wil graag dat het goed gaat met je kind en wil hem of haar het liefst beschermen. Dat herken ik ook bij mezelf. Het is alleen juist belangrijk om ze de ruimte te geven om hun eigen fouten te maken en ervaringen op te doen. Dat maakt ze tot een steviger mens.’

Is dat voor ouders van kinderen met een beperking een extra uitdaging? ‘Ik denk dat de start vaak al anders is, omdat er zorgen zijn of er een ontwikkelingsachterstand is. Dan is er veel zorg nodig. In dat geval denk ik dat het goed is om op zoek te gaan naar waar het kind ruimte kan krijgen om zich te ontplooien, al zijn het maar kleine stapjes.’

Vertrouwen geven om het zelfvertrouwen van een kind te versterken

Heb je een voorbeeld waarbij je bewust achteroverleunde en er daardoor iets moois ontstond? ‘Toen ik werkte op een locatie met dove mensen, was er een cliënt die graag met de trein naar haar ouders wilde reizen, in plaats van met de taxi. Ik zag allemaal beren op de weg: wat als er wordt omgeroepen dat de trein ineens van een ander perron vertrekt? Heeft ze dat dan wel in de gaten? Het is veiliger en makkelijker als ze met de taxi gaat. Toch ging ze het proberen. We hebben van tevoren goed doorgenomen waar ze op kon letten en haar het vertrouwen gegeven dat het wel goed kwam. Ik heb haar mijn mobiele nummer gegeven, zodat ze kon bellen als er wat was. Vol vertrouwen ging ze de reis maken en het ging goed. Een volgende keer – juist toen ik dacht dat het wel goed zou gaan – lette ze even niet op en pakte ze de verkeerde trein. Hoewel het mis ging, heeft ze daar iemand gevonden die haar kon helpen.’

Wat deed dat met haar? ‘Het gaf haar zelfvertrouwen. Het maakte haar sterker, omdat ze wist dat ze het kon. Daar is ze erg van gegroeid. Op momenten dat iets misgaat, weet ze nu dat ze rustig kan ademhalen en denken aan de tips die ik heb gegeven. Soms is er extra ondersteuning nodig en moet er van tevoren meer besproken worden, maar uiteindelijk kan ze wel met die kennis de wereld gaan ontdekken.’

Nu heb je de stap gemaakt naar de achterkant van de zorg, het ontwikkelen van nieuwe methodes, zoals Leerbaar & Weerbaar. Hoe lang ben je hier al bij betrokken? ‘Ik ben ruim 12 jaar ambulant begeleider geweest en één van de cliënten had te maken gehad met seksueel misbruik. Daar kreeg ze zorg voor, maar ik merkte dat het niet voldoende was. Haar nare ervaring werd behandeld, maar aan haar weerbaarheid werd niet gewerkt. Ik dacht: Er moet toch meer kunnen? Binnen Philadelphia kwam ik in aanraking met de methodes 'Baas over je lijf' en 'Deurtje open, deurtje dicht'. Nu is dit uitgebreid en doorontwikkeld tot het online platform Leerbaar & Weerbaar. Ik ben intern opgeleid tot allround trainer en ondersteunde ondertussen deze client. Ik zag hoe goed het werkte voor haar en wilde me daarvoor verder inzetten binnen Philadelphia. Toen er een baan vrijkwam als CAT (coach/adviseur/trainer), ben ik daarvoor gegaan.’

Online platform Leerbaar & Weerbaar

‘Ik heb het begin van Leerbaar & Weerbaar meegemaakt. Als trainers gaven wij de trainingen aan de cliënten. Dat deden we vaak met hun begeleiders als co-trainers, zodat ze het op hun locatie verder op konden pakken. We merkten dat het goed werkte als de begeleiders er veel kennis en vaardigheden in hadden. Daarom zijn we steeds meer toe gaan werken naar het versterken van begeleiders, door ze kennis en vaardigheden mee te geven. Als trainer konden we daardoor een stapje terugdoen en meer coachend werken.’

‘De methode was nog niet online, wat wel nodig was om alle kennis en materialen naar de werkvloer te brengen. Ook gaven ouders aan dat ze er meer over wilden weten en het bleek goed te werken als heel het netwerk van de cliënt ingezet kon worden om met weerbaarheid, relaties, intimiteit en seksualiteit bezig te zijn. We merkten ook dat begeleiders vaak de tijd niet hadden om hier – net als een trainer – een uur mee bezig te gaan. Een kwartiertje was makkelijker in te plannen en daarom hebben we de methode Leerbaar & Weerbaar, die inmiddels doorontwikkeld was, in kleine stukjes opgeknipt. Zo konden begeleiders hier tijdens ondersteuningsmomenten mee aan de slag.’

Is de methode nu voor iedereen beschikbaar? ‘Ja. We hebben het eerst binnen Philadelphia getest, omdat we natuurlijk wilden weten of het echt werkt en of het methodisch goed in orde is. Al in het begin waren begeleiders en cliënten betrokken bij het proces, bijvoorbeeld bij hoe illustraties eruit moeten zien en wat cliënten aanspreekt. Die doorontwikkeling heeft meerdere jaren geduurd.’

Weerbaarheidstraining jongvolwassenen met verstandelijke beperking

Is het geschikt voor iedereen met een verstandelijke beperking? ‘We hebben het materiaal gemaakt voor mensen met een lichte tot matige verstandelijke beperking en jeugd. We merken dat het voor cliënten met een ernstig meervoudige beperking lastig is om nieuw gedrag aan te leren of bijvoorbeeld zich in te leven in iets of iemand. Daarom is het voor hen minder geschikt. Weerbaarheid en seksualiteit is wel iets wat je van baby af aan ontwikkelt, bijvoorbeeld het ontdekken van je lijf. Worden we benaderd voor een cliënt met een ernstig meervoudige beperking, dan denken we mee in hoe in de dagelijkse zorg aandacht besteed kan worden aan weerbaarheid. Kunnen aangeven wat je wel en niet prettig vindt is namelijk de basis van weerbaarheid. We ondersteunen de begeleider, zodat die de cliënt steeds keuzes kan aanbieden. Wil je dit of dat eten? Hij kan het misschien niet uitspreken, maar wel ernaar kijken. Op die manier gebruik je de verzorgingsmomenten om aandacht te hebben voor weerbaarheid. Je neemt het moment om te kijken, aandacht te geven en oogcontact te maken. Het is zo belangrijk om toestemming te krijgen, ook als iemand geen taal tot zijn of haar beschikking heeft.’

Als je nu een paar jaar vooruitkijkt. Wat zou jouw droombeeld zijn? ‘Het is mijn droom dat begeleiders niet wachten tot er iets misgaat, maar preventief aan de slag gaan met weerbaarheid. Dat er van jongs af aan, dus in de kindertijd, aandacht is voor je lijf en de nadruk wordt gelegd op dat je lijf van jou is en dat het oké is hoe je eruitziet. Dat je over je gevoel kan praten en jezelf mag zijn. Op het moment dat een kind dat van jongs af aan meekrijgt, wordt er zoveel winst behaald.’

Een gezonde seksuele ontwikkeling verdient aandacht, want seksualiteit hoort bij het dagelijks leven

‘Ik zou het ook mooi vinden als er bij ouders en begeleiders meer aandacht is voor een gezonde seksuele ontwikkeling, want seksualiteit hoort bij het dagelijks leven. Ik merk dat dit nog niet altijd het geval is. Zo werd laatst een cliënt aangemeld, omdat zijn zus zwanger is en hij geen idee had hoe die baby in de buik was gekomen. De man was 26 jaar en had veel stoere verhalen en schuine grappen. Begeleiders begrepen zijn vraag niet, door zijn taalgebruik en stoer gedrag dachten zij dat hij dat wel wist. Hij bleek geen idee te hebben. Tijdens de training heb ik hem seksuele voorlichting gegeven en alles verteld over zijn lijf. Hij dacht bijvoorbeeld dat hij, wanneer hij een natte droom had, in zijn broek plaste. Niemand had hem ooit verteld wat een natte droom was. Gelukkig is er op dit gebied in het onderwijs al veel veranderd, maar er is nog wel een slag te slaan.’

Doen begeleiders nu ook (meer) een beroep op jullie? ‘Ja en dat vind ik heel mooi. Sommige begeleiders vinden het wat ongemakkelijk om over het thema seksualiteit te praten. Dat is niet erg, daar ondersteunen we dan bij. Het helpt om kennis aan te bieden of materialen te delen, zodat ze makkelijker in gesprek kunnen gaan.’

Waar kunnen ouders die met de materialen aan de slag gaan en vragen hebben, terecht? ‘Ze kunnen in eerste instantie terecht bij de begeleiders van hun kind. Krijgen ze daar niet voldoende antwoord, dan kunnen ze mailen naar leerbaarweerbaar@philadelphia.nl. Dit mailadres staat ook in alle materialen vermeld.’

Weerbaarheid vergroten door een samenwerking tussen begeleiders en ouders

‘We hebben de materialen in eerste instantie ontwikkeld voor begeleiders, maar een ouder kan ook heel goed begeleiden in het weerbaar worden en bijdragen in de seksuele ontwikkeling. Ze zijn er al bij vanaf het begin van de ontwikkeling van hun kind. Daardoor is de rol van een begeleider en een ouder niet hetzelfde en dat vind ik mooi om te zien. Een begeleider kan vaak makkelijker loslaten en ziet allerlei mogelijkheden om uit te proberen. Voor een ouder is het moeilijker om los te laten. Die kent zijn kind door en door en heeft al een geschiedenis. Ze hebben al veel geprobeerd, soms ook dat wat een begeleider voorstelt.’

‘Daarom is het mooi als er een samenwerking is tussen begeleiders, ouders en – in dit geval – een trainer. Een samenwerking waarin iedereen openstaat voor ideeën en goed naar elkaar luistert, naar het waarom en de vraag achter een vraag. Samen kijk je naar wie welke rol op zich neemt. Ik ben daarom heel benieuwd hoe ouders de methode Leerbaar & Weerbaar gaan ervaren.’

De materialen van Leerbaar & Weerbaar zijn op te vragen via deze link.

Het 'Dit ben ik' boek en de instructie die hierbij hoort, kun je downloaden via deze linkjes:

- Dit ben ik boek

- Instructie behorend bij Dit ben ik boek

Op 17 mei 2022 verzorgden Geraline en haar collega Gerleen Kuiper een webinar over dit onderwerp. Je kunt de opname hiervan zien via deze link.