Wat betekent opvoeden eigenlijk?

De definitie van opvoeden

Volgens de VanDale is de definitie van opvoeden ‘lichamelijk en geestelijk vormen’ en ‘grootbrengen’. Het heeft alles te maken met handelen, afgestemd op een specifiek kind. Elke opvoeder heeft deze uitdaging en voor ouders van kinderen met een beperking is die uitdaging mogelijk groter.

Als ouder ben je samen met je kind op weg naar zijn of haar volwassenheid. Hoe die volwassenheid eruitziet, verschilt per persoon. Uiteindelijk gaat het erom dat je mag zijn wie je wilt zijn en dit tot uiting kan brengen in je leven.

Opvoedingstaken

Kinderen doorlopen verschillende ontwikkelingsfasen, waarin ze allerlei ontwikkelingstaken hebben. Om hen daarin te begeleiden, ondersteunen en stimuleren, hebben opvoeders de volgende opvoedingstaken:

• Emotioneel ondersteunen
• Respect voor autonomie
• Structuur en grenzen bieden
• Informatie en uitleg geven
• Ontwikkeling stimuleren
• Begeleiden van interacties

Kinderen met een verstandelijke beperking doorlopen de ontwikkelingsfasen op een andere manier

Linda legt uit: ‘Kinderen met een verstandelijke beperking lopen de ontwikkelingsfasen, met bijkomende ontwikkelingstaken, ook door. De manier waarop en het tempo waarin ze de fasen doorlopen, is alleen vaak verschillend en mogelijk doorlopen ze niet alle fasen.

Zo start bij sommige kinderen de eenkennigheidsfase bijvoorbeeld later of is de koppigheid die passend is in een bepaalde ontwikkelingsfase langer aanwezig.’

De opvoedingstaken bewegen mee met de ontwikkelingsfasen en de behoefte van het kind

‘De opvoedingstaken waar ouders op een bepaald moment mee worden geconfronteerd, worden bepaald door de ontwikkelingsfase waar hun kind op dat moment in zit. Wat kan hij of zij en wat kan hij of zij aan? Dat is uniek voor elk kind,’ vervolgt Linda.

Linda en Güler leggen dit uit aan de hand van een aantal willekeurige opvoedingstaken: ‘Wat betreft de opvoedingstaak Informatie en uitleg geven, verschilt het per kind hoe je dit het beste doet. Welke taal moet je hanteren? Op welke manier moet je iets uitleggen? Moet je maar een klein deel uitleggen, omdat een grote uitleg verwarrend is? Dat vraagt van ouders om goed te kijken naar wat een kind nodig heeft,’ vertelt Linda.

Bepaalde opvoedingstaken kunnen voor extra dilemma's zorgen

‘Ook leren kinderen op den duur meer zelfstandig dingen op te pakken. Dat geeft ouders een lastige ontwikkelingstaak, want hoeveel ruimte moet je jouw zoon of dochter geven? Kan hij of zij het wel overzien? Zo geven bepaalde opvoedingstaken ouders van kinderen met een beperking extra dilemma’s geven,’ vult Güler aan.

Güler: ‘Bij de opvoedingstaak emotionele ondersteuning is het belangrijk om na te gaan op welk emotioneel niveau het kind zich bevindt en waar je kunt aansluiten. Daardoor voorkom je dat je jouw kind overvraagt. Raakt je kind wel overprikkeld, hoe kan je hem of haar dan emotioneel ondersteunen?’

Reguliere informatie is soms niet herkenbaar voor ouders van een kind met een verstandelijke beperking

De reguliere ontwikkelingsfasen en opvoedingstaken zijn veel beschreven, bijvoorbeeld in het boek Oei ik groei. Voor ouders van een kind met een verstandelijke beperking is dit soms niet goed herkenbaar, omdat hun kind een andere lijn volgt dan volgens de kalenderleeftijd passend is. De informatie uit die boekjes kunnen ze dan niet goed kopiëren naar hun eigen situatie.

‘Ouders weten vaak van nature wel aan te sluiten bij wat er op dat moment nodig is. Soms is het alleen fijn om erover te kunnen lezen of spreken met anderen, juist omdat het bij kinderen met een verstandelijke beperking soms nauw luistert om goed af te kunnen stemmen op wat er vanuit de ontwikkelingsfase nodig is,’ vertelt Güler.

Professionals kunnen ouders ondersteunen

Kinderen met een beperking brengen vaak ook tijd door op een zorginstelling of in het speciaal onderwijs. ‘Professionals van deze zorginstelling of dit onderwijs kunnen ouders ondersteunen in het nagaan in welke ontwikkelingsfase hun kind zich op dat moment bevindt en hoe je daarop kunt aansluiten.

Op basis daarvan kan je er samen achterkomen hoe je bijvoorbeeld het afscheid fijner kunt maken, waardoor jouw kind de eenkennigheidsfase makkelijker zou kunnen doorlopen,’ legt Linda uit. ‘Een ander voorbeeld is dat je als ouders niet altijd de reacties van je kindje terugkrijgt die je verwacht wanneer je het contact aangaat. Misschien zijn de signalen minder expliciet, is er nauwelijks respons of is dat er juist heel veel met continu huilen. Dan kan er samen gekeken worden naar wat ouders al heel goed doen en welke andere vaardigheden ouders nog zouden kunnen helpen, bijvoorbeeld door te kijken vanuit video-interactie-begeleiding (VIB).’

‘Een professional kan helpen in de zoektocht naar het kunnen en aankunnen van het kind. Zo kan samen de behoeften van het kind in kaart gebracht worden en daarmee hoe je bij deze behoeften kunt aansluiten,’ vult Güler aan.

Aanpassen aan de opvoedingsstijl van ouders

Elke ouder heeft een eigen opvoedingsstijl. Deze kan verschillen van die van de professional. Linda: ‘Het is daarom belangrijk voor professionals om rekening te houden met de stijl van de ouders van een kind. Het kind groeit op in het gezinssysteem.

Dat is de belangrijke basis en gaat het hele leven met het kind mee. Professionals zijn vaak voorbijgangers. Ze hebben natuurlijk kennis over specifieke onderwerpen, maar als ze daarbij niet aansluiten op wat er in het gezin belangrijk gevonden wordt, denk ik dat je de plank misslaat.’

Als een gezin thuis wordt begeleid en zij bepaalde gewoontes en gebruiken hebben, dan moet je daar rekening mee houden.

Het gaat niet alleen om een bepaalde cultuur of een geloof, maar ook om wat ouders zelf uit hun opvoeding meenemen en in hun verleden hebben meegemaakt,’ zegt Güler. ‘Vanuit die context is het belangrijk om te begrijpen welke behoeften daaronder liggen. Als professional ondersteun je ouders ook hierin, door samen na te gaan hoe je vanuit die context en behoefte kunt aansluiten bij de specifieke behoeften van hun kind. Het blijft dus in elke situatie belangrijk om nauw samen te werken, te communiceren met ouders en nieuwsgierig te zijn naar onderliggende vragen en behoeften.’

Hoe gaat dat in zorgwoningen?

‘In een zorgwoning of logeerplek wonen verschillende kinderen bij elkaar. Daar kan ook een bepaalde cultuur of groepsnorm gelden. De thema’s die spelen zullen per leeftijds- en ontwikkelingsfase anders zijn, waardoor ook de opvoedingstaken verschillen.

Als voorbeeld kunnen pubers met een lichte verstandelijke beperking die samen in een woning wonen, zich in een losmakingsproces van hun ouders bevinden. Ze kunnen op gespannen voet staan met wat ouders belangrijk vinden, vrienden worden belangrijker en er wordt op een andere manier met ouders gecommuniceerd. Dat is een natuurlijk proces,’ geeft Güler als voorbeeld.

‘Wat dan belangrijk is, is dat ouders hier vanaf het begin zoveel mogelijk in worden meegenomen. Begeleiders kunnen een steun zijn voor de jongeren, maar het is belangrijk om ook de verbinding met de ouders te kunnen blijven houden en in een driehoek samen te werken,’ sluit Güler af.