Wie heeft de zeggenschap bij een kind in een zorginstelling of met dagbesteding?

Het recht op zeggenschap

Vertegenwoordigers zijn heel belangrijk in het leven van mensen met een beperking. Dat wil niet zeggen dat zij vanzelfsprekend de zeggenschap over hem of haar hebben. Die zeggenschap ligt in eerste aanleg bij de persoon zelf. Uitgangspunt in wetgeving is dat iedereen boven de 18 zelf beslist over zijn eigen leven. Grote keuzes, kleine keuzes, verstandig, dom, goed of fout, je bent zelf verantwoordelijk. Dat geldt ook voor mensen met een verstandelijke beperking. Alleen als hij/zij niet in staat is de keuze te overzien (dat wordt wilsonbekwaam ter zake genoemd) en de keuze is rechtstreeks nadelig of gevaarlijk voor hem of haar, heeft een begeleider of vertegenwoordiger het recht en tegelijk de plicht om diegene de keuze uit handen te nemen.

Wat is wilsbekwaamheid?

Het kunnen nemen van een weloverwogen beslissing wordt ook wilsbekwaamheid genoemd. Wilsonbekwaamheid moet per beslissing worden vastgesteld. De wet zegt: Iedereen is wilsbekwaam totdat het tegendeel bewezen is. Wilsbekwaamheid is een lastig begrip waar juist in de praktijk vaak te weinig aandacht voor is. Dat maakt dat mensen vaak minder zeggenschap hebben dan waar ze recht op hebben.

Wat is wilsonbekwaamheid?

Wilsonbekwaamheid dient per keuze te worden bepaald. Het proces van besluitvorming is bepalend voor de inschatting van wilsonbekwaamheid. Dat wil zeggen de mate waarin de persoon de informatie en het toepassen van de voor- en nadelen in de eigen situatie begrijpt. De wetgever legt de verantwoordelijkheid voor het beoordelen van wilsbekwaamheid bij de hulpverlener.

Als het gaat om invloedrijke besluiten is de inschatting van wilsbekwaamheid meestal de verantwoordelijkheid van een arts of gedragskundige. Hij/zij kan gebruik maken van verschillende daarvoor ontwikkelde handleidingen. In de dagelijkse praktijk, bij de kleine dagelijkse beslissingen, is de begeleider degene die wils(on)bekwaamheid vaststelt.

Recht op vertegenwoordiging

In de wetgeving worden mensen die onvoldoende hun eigen belangen kunnen behartigen, beschermd door het recht op vertegenwoordiging. Daar waar de persoon niet in staat is zijn/haar belangen te behartigen, gaan alle rechten van hem/haar op gebied van informatie en zeggenschap rond die keuze in principe naar de vertegenwoordiger. Hieronder vallen bijvoorbeeld het inzagerecht in het dossier en het instemmen met het ondersteuningsplan. Daar waar de persoon niet in staat blijkt om een weloverwogen keuze te maken, heeft hij recht op vertegenwoordiging. Iemand die namens hem de keuze maakt. Het is de zorgverlener die beslist of de cliënt de keuze waar hij voor staat, voldoende overziet.

Wat is een vertegenwoordiger?

Als het gaat over het maken van keuzes namens iemand anders, heeft de vertegenwoordiger feitelijk pas een beslissende rol als de wilsonbekwaamheid ter zake van diegene is vastgesteld. Voor mensen waarvoor een wettelijk vertegenwoordiger is benoemd, is de vooronderstelling dat ze niet op alle onderwerpen wilsbekwaam zijn, dus dat de vertegenwoordiger altijd wel betrokken is bij de ondersteuning van de cliënt. Dat betekent dat jij als ouder samen met je kind en de zorgverlener afspraken maakt over jouw plaats als vertegenwoordiger. Welke informatie krijg je? Hoe word je betrokken bij de keuzes waar je kind voor staat? Mag je het ondersteuningsplan en het dossier van je kind inzien? Vragen waar de wilsbekwame persoon over beslist.

Bij iemand die wilsonbekwaam is voor dit soort keuzes, overleg je als vertegenwoordiger met de zorgverlener hoe en wanneer je wordt geïnformeerd en bij welke keuzes je betrokken wilt worden.

De verantwoordelijkheid van de ouder als vertegenwoordiger

Als vertegenwoordiger kijk je mee met de zorg en ondersteuning die je kind ontvangt. Je ondersteunt je kind in het besluitvormingsproces. Dat doe je vanuit het uitgangspunt dat je kind de zeggenschap heeft over zijn/haar eigen leven. Je respecteert de beslissing van je kind, ervan uitgaande dat hij/zij de keuze voldoende overziet. Daar waar dat niet het geval is, en je kind dus wilsonbekwaam ter zake is, maak je samen met de zorgverlener een inschatting van eventuele nadelen, risico’s en gevaren van de keuze van je kind en beslis je namens hem/haar.

Je maakt afspraken met je kind en de zorgverlener wanneer wie beslist in welke gevallen je die wilsonbekwaam ter zake is. Deze afspraken worden vastgelegd in het ondersteuningsplan.

Goed vertegenwoordiger

De wet geeft aan dat je je moet opstellen als een goed vertegenwoordiger. Hieronder een opsomming uit de betreffende wet.

Een goed vertegenwoordiger:

• geeft de cliënt, binnen diens mogelijkheden, zoveel mogelijk ruimte om zelf te beslissen;
• ondersteunt de cliënt bij het nemen van weloverwogen beslissingen;
• respecteert de besluiten van de cliënt;
• betrekt de cliënt zoveel mogelijk bij de besluitvorming;
• beslist namens de cliënt zoveel mogelijk in het verlengde van diens wensen;
• geeft de cliënt informatie over dat wat voor de cliënt beslist wordt.

De zorgverlener zou je besluit kunnen overrulen als je je niet opstelt als goed vertegenwoordiger. Met andere woorden, het belang van je kind weegt zwaarder dan je recht als vertegenwoordiger. Natuurlijk neemt de zorgverlener het besluit om de vertegenwoordiger te overrulen niet lichtzinnig en gaat hij eerst daarover met jou in gesprek.

Samen beslissen

Als je kind dat wil, is samen beslissen natuurlijk een mooi uitgangspunt. Dan is de vraag of je kind de keuze volledig overziet ook niet zo belangrijk. Je komt samen tot een beslissing waar je kind zich wel bij voelt. Vertrouwen, gelijkwaardigheid en respect vormen de basis voor dat samen beslissen. Voorwaarde voor samen beslissen is wel dat je kind dat een goede werkwijze vindt, want hij/zij beslist, ook hierover!

Dit artikel is geschreven door Loes den Dulk van Stichting Raad op Maat

Loes verzorgde 13 juni een webinar over dit onderwerp. Hieronder is de opname te zien.