Wilsonbekwaamheid: Kun je eigenlijk kiezen als je een verstandelijke beperking hebt?

Wat is wilsbekwaamheid

Dit stuk gaat over wilsbekwaamheid. Als je wilsbekwaam bent snap je de informatie over een bepaald onderwerp en ben je in staat om je keuze en de mogelijke gevolgen daarvan te overzien. Je zou kunnen zeggen dat iemand die wilsbekwaam is beslisvaardig is op die keuze. Dit kan gaan over grote keuzes, zoals wel of niet gevaccineerd worden of een kinderwens, maar ook over een meer alledaagse situatie zoals die uit bovenstaand voorbeeld.

Wilsbekwaamheid gaat altijd over een bepaald onderwerp. Je bent dus nooit op alle gebieden wilsonbekwaam, iemand kan altijd wel kleine keuzes maken (tenzij deze persoon bijvoorbeeld in coma ligt).

Wie beslist

In Nederland wordt iedereen van 18 jaar of ouder – dus ook als je een verstandelijke beperking hebt - gezien als wilsbekwaam, tenzij door een zorgverlener is vastgesteld dat iemand ter zake wilsonbekwaam is. Als iemand wilsbekwaam op een bepaald onderwerp is, betekent dit dat hij zelf mag kiezen (behalve als er echt ernstig nadeel ontstaat door de keuze). Ook als diegene een mentor of curator heeft (dat is een vertegenwoordiger die door de rechter is benoemd) of een familievertegenwoordiger (die is niet door de rechter benoemd). Als iemand wilsbekwaam ter zake is en kiest, is hij ook zelf verantwoordelijk voor de gevolgen van die keuze. Niet de begeleider dus, die hem natuurlijk wel zo nodig kan helpen met het omgaan van die gevolgen.

Als iemand een keuze maakt die onverstandig is, maakt dat hem niet direct wilsonbekwaam. Want ieder mens, met of zonder beperking, maakt regelmatig keuzes die eigenlijk niet verstandig zijn. Denk maar aan ongezond eten, te laat naar bed gaan of te hard rijden. Bij wilsbekwaamheid gaat het erom dat je wel snapt dat dat soort keuzes ook nadelen hebben en dat je daarin een afweging kunt maken.

Als iemand wilsonbekwaam ter zake is, beslist de vertegenwoordiger (curator, mentor of familievertegenwoordiger), daarbij zo veel mogelijk rekening houdend met wat de cliënt wil. Met één uitzondering: als de keuze van de wilsonbekwame cliënt geen grote nadelen heeft en hij hier bijvoorbeeld iets van zou kunnen leren.

Vooraf begrijpelijke informatie geven

Om iemand weloverwogen een keuze te laten maken is het belangrijk dat diegene eerst genoeg informatie krijgt over die keuze. En dat dat op een zo veel mogelijk begrijpelijke manier gebeurt. Als we teruggaan naar het praktijkvoorbeeld hierboven zou Mirjam ervoor kunnen kiezen om Madelon te vertellen over mogelijke risico’s van het in het donker ’s avonds naar buiten gaan. En daarna vragen stellen om erachter te komen of Madelon risico’s overziet en een weloverwogen keuze kan maken.

Wie bepaalt of iemand wilsonbekwaam is

De wet bepaalt dat de zorgverlener beoordeelt of iemand wilsbekwaam is. Realiseer je dat die beoordeling altijd een momentopname is en dat iemand zich hierin kan ontwikkelen. Andersom kan iemand die dementeert of psychisch instabiel is (soms tijdelijk) wilsonbekwaam ter zake worden.

In alledaagse situaties zoals in het bovenstaand voorbeeld is het vaak een begeleider die de wilsbekwaamheid van een cliënt inschat. In ingewikkeldere situaties doet een gedragsdeskundige vaak de toetsing of kijkt die in ieder geval mee.

Wilsbekwaamheid; kunnen kiezen

Terug naar de titel van dit artikel. Het is dus zeker niet zo dat iemand met een verstandelijke beperking niet kan kiezen. Soms kan iemand al kleine keuzes maken, zoals welke kleding hij wil dragen of wat voor activiteit hij wil doen.

Soms kan iemand ook grotere keuzes overzien. Door het geven van, bij die persoon passende probeer- of ontdekruimte kan iemand (verder) leren kiezen en ervaren wat de consequenties zijn van keuzes. Die ruimte krijgen mensen met een beperking nogal eens onvoldoende. Wij nemen keuzes over omdat dit sneller gaat (logisch, wij hebben vaak veel meer geoefend) of omdat we bang zijn dat iemand een verkeerde keuze maakt.

Hier als ouder en als begeleider kritisch naar kijken, kan de weg vrijmaken voor iemand om wat voor ieder mens van groot belang is, meer zeggenschap over zijn/haar leven te krijgen.